In de loop van de eeuwen zijn Joden verstrooid geraakt over de hele wereld. Dat is op veel niveaus van betekenis geweest, onder meer voor de ontwikkeling van diverse muziekstijlen.
In het noorden van Europa - van Amsterdam tot Moskou - woonden veelal de zgn Aschkenasische Joden. Zij spraken Jiddisch. De taal is zo'n duizend jaar geleden ontstaan in het Rijndal samen met het Middelhoog-Duits. Het Jiddisch is dan ook een Germaanse taal. Toch is het geen Duits dialect te noemen. Het is een eigen taal - mameloshn = de taal van moeder - met veel woorden uit het bijbels Hebreeuws - loshn kodesh = de heilige taal -. Bovendien zijn er in het Jiddisch zoals dat vandaag de dag nog gesproken wordt, heel veel Slavische woorden te vinden. Toen veel Joden de oversteek maakten naar de Verenigde Staten, ontstonden er in het modernere Jiddisch ook veel anglicismen, Engelse woorden in het Jiddisch. Zoals we dat met de Nederlandse taal ook zien. Het Jiddisch ontwikkelt zich nog steeds. Dat moet ook wel, want het is nog steeds een levende taal. Wie wil horen hoe het Jiddisch klinkt, komt naar het concert van de Klezmer Society op zondag 11 september. Via Netflix is de serie Shtisel te zien, waarin veel Jiddisch wordt gesproken. Dat geldt ook voor de speelfilm op dezelfde zender Wolkenbruch.
In het oosten van Europa ontstond de muziek die nu nog steeds zo geliefd is en die gespeeld werd op straat en tijdens feesten ter gelegenheid van bruiloften, bar mitswa's en andere feestelijke gelegenheden. De muziekgroepen bestonden vaak uit Joodse en Roma/Sinti muzikanten. Klarinet en viool zijn vaak kenmerkend voor deze groepen. De muziek die zij speelden/spelen, heet klezmer. Voor een levensechte klezmerervaring verwijs ik graag naar het concert van 11 september.
Rondom de Middellandse zee woonden de zgn Sefardische Joden. Zij spraken Ladino, een taal die veel verwantschap heeft met het Spaans en Portugees. Ook het Ladino wordt nog wel gesproken. Wie daarmee kennis wil maken, kan naar het concert van duo Serena komen op 7 september. Op Netflix is op dit moment een serie te zien waarin veel Ladino wordt gesproken. De serie heet The Club en is gemaakt in Turkije.
Natuurlijk moeten we het modern Hebreeuws niet vergeten. Die taal wordt gesproken in Israël. En hoewel het ooit een besluit is geweest van Aschkenazische Joden om in het land van het boek ook de taal van het boek te spreken, is de uitspraak van het modern Hebreeuws Sefardisch en niet Aschkenazisch. Hebreeuwse liederen kunt u beluisteren op dinsdag 6 september tijdens het concert van Rineke de Wit en de Sisters Vocal Group.
Meer naar het oosten woonden de zgn Mizrachi Joden. Dan hebben we het over de regio Iran, Irak en zo voort. De muziek die daar werd gemaakt, is weer totaal anders van sfeer. Helaas is het ons niet gelukt een Mizrachi groep te vinden.
Ook in de klassieke muziek zijn Joden altijd goed vertegenwoordigd geweest. Denk aan uitvoerende musici als Jascha Heifetz, Isaac Stern, Vladimir Horowitz, maar ook componisten als Dmitri Shostakovich , Gustav Mahler en Felix Mendelssohn. Maar Nederland kende ook haar Joodse componisten. Een aantal van hen is tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord en hun muzikale stemmen weren tot zwijgen gebracht. Dankzij de Leo Smit Stichting worden hun stemmen weer gehoord. Tijdens het concert op maandag 5 september zullen de muzikale stemmen van Bob Hanf, Dick Kattenburg en Leo Smit weer tot leven worden geroepen voor en tijdens de muzikale theatervoorstelling De Blues van Kattenburg.